Dietoterapia w endometriozie
Dolegliwości bólowe związane z endometriozą mogą być mocno dokuczliwe a nawet wykluczyć kobietę z normalnego funkcjonowania. Odpowiednio ułożona i zbilansowana dieta może być skutecznym elementem leczenia.
Co to jest endometrioza?
Endometrioza to choroba autoimmunologiczna w której komórki nabłonka macicy (endometrium) występują poza macicą. Mogą one występować na jajnikach, jajowodach, jelitach w otrzewnej czy w układzie moczowym. Chorobie towarzyszy przewlekły stan zapalny oraz objawy takie jak:
- bardzo silny ból podczas miesiączki,
- przewlekły ból miednicy
- ból podczas stosunku,
- ból podczas oddawania moczu,
- problemy jelitowe,
- problemy z płodnością.
Wymienione dolegliwości mogą mieć różne występowanie i nasilenie co utrudnia diagnozę.
Cele dietoterapii
Odpowiednio skomponowana dieta może znacząco poprawić komfort życia kobiety. Dodatkowo, oprócz zmniejszenia bólu, dieta może spowolnić lub zapobiegać dalszemu występowaniu endometrium w nowych lokalizacjach.
Dietoterapia endometriozy ma na celu:
- Zahamowanie wzrostu ognisk endometriozy (dieta przeciwzapalna),
- Zmniejszenie bólu (omega-3, antyoksydanty, wapń, magnez),
- Zmniejszenie stanu zapalnego (nienasycone kwasy tłuszczowe, antyoksydanty, witamina D, wapń),
- Obniżenie stężenia estrogenów (sterole roślinne, błonnik, warzywa kapustne, fitoestrogeny, witaminy z gr. B),
- Dostosowanie diety do współistniejących schorzeń,
- Zapobieganie i łagodzenie anemii.
Ostatni punkt dotyczy szczególnie kobiet, które cierpią na obfite miesiączki i/lub obserwują krwawienie z odbytu. Może to prowadzić do nadmiernych strat żelaza i wystąpienia jego niedoboru. Warto wiedzieć, że wchłanialność żelaza z żywności można zwiększyć nawet 3-krotnie poprzez dodatek do posiłku warzyw lub owoców bogatych w witaminę C. Jednocześnie należy unikać popijania posiłku kawą, kawą zbożową, herbatą (wyjątek rooibos), miętą, rumiankiem, melisą, mlekiem lub kakao. Napoje te obniżają przyswajanie żelaza.
Kobiety, u których zdiagnozowano endometriozę, bardzo często zmagają się również z innymi chorobami. Są to m.in.:
- PCOS,
- Insulinooporność,
- Hipoglikemia reaktywna,
- Niedoczynność tarczycy,
- Zespół jelita drażliwego (IBS),
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
- Stwardnienie rozsiane (SM).
Z tego względu, tak ważne jest ułożenie planu dietetycznego przez wykwalifikowanego i doświadczonego dietetyka, który uwzględni wszystkie aspekty zdrowotne podczas przygotowywania diety.
Produkty zalecane
- Owoce – świeże, sezonowe a w szczególności:
- jagodowe (agrest, borówka, malina, jeżyna, aronia, porzeczka czarna, truskawka, żurawina)
- cytrusowe (pomarańcza, grejpfrut, pomelo, mandarynki)
- Warzywa – świeże, sezonowe a w szczególności:
- liściaste (szpinak, sałaty, jarmuż, boćwina)
- kapustne (brokuł, kalarepa, brukselka, kalafior, kapusta)
- korzeniowe (cebula, buraki, seler, marchew)
- Tłuszcze – głównie roślinne, bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe
- oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia,
- olej rzepakowy,
- migdały,
- awokado
- siemię lniane, olej lniany,
- nasiona chia,
- orzechy włoskie,
- ryby i owoce morza
- Produkty zbożowe – pełnoziarniste
- mąka i jej produkty (pieczywo, makaron)
- kasze (gryczana, jaglana, pęczak, komosa, amarantus)
- Ryby – z przewagą tłustych ryb morskich
- Nasiona roślin strączkowych
- soczewica,
- fasola,
- groch,
- ciecierzyca,
- edamame,
- Przyprawy
- Goździki mielone
- Oregano suszone
- Tymianek suszony
- Cynamon
- Rozmaryn suszony
- Kurkuma
- Ziele angielskie
- Majeranek suszony
- Kolendra
- Bazylia
- Herbata – 2-4 filiżanki
- Kawa– 2-4 filiżanki
- Kakao gorzkie
Produkty niewskazane
W przypadku zdiagnozowanej endometriozy lub występowania predyspozycji genetycznych (endometrioza w rodzinie) zaleca się ograniczenie spożywania czerwonego mięsa. Nie powinno ono pojawiać się na talerzu częściej niż 1 raz w tygodniu. Można je całkowicie wyeliminować na rzecz ryb i owoców morza. Udowodniono, że spożywanie 2 lub więcej porcji mięsa czerwonego dziennie może zwiększać ryzyko endometriozy aż o 56%.
Aby zapobiec wysokim stężeniom insuliny, które z kolei wpływają na wydzielanie estrogenów należy ograniczyć produkty o wysokim IG (białe pieczywo, płatki kukurydziane, soki, słodzone napoje, słodycze, owoce z puszki). Świeże owoce, warzywa i drobne kasze, które mają średni lub wysoki IG należy zawsze łączyć z innymi produktami o niskim IG lub produktami będącymi źródłem białka i tłuszczy. Takie połączenie zrównoważy IG całego posiłku i zapobiegnie nagłemu wzrostowi stężenia insuliny.
Jednocześnie, wskazane jest maksymalnie możliwe ograniczenie cukrów prostych i produktów wysokoprzetworzonych (cukier, miód, słodycze, dania gotowe, słone i słodkie przekąski, wyroby cukiernicze). Mają one wysoki indeks glikemiczny oraz często zawierają znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą wzmagać stan zapalny.
W przypadku endometriozy zaleca się różnorodność i spożywanie różnych nasion roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, groszek, fasola). Natomiast wydaje się zasadne wykluczenie z diety, jedynie najbogatszych źródeł fitoestrogenów, takich jak mąka sojowa, ziarna soi oraz kiełki lucerny.
Zasady diety przeciwazapalnej
Sposób żywienia w endometriozie powinien bazować na założeniach diety śródziemnomorskiej oraz talerza żywieniowego. Wszystkie wymienione wyżej zalecane grupy produktów są uwzględnione w tych założeniach. Istotne jest by uwzględnić ich odpowiednią ilość. Jednocześnie, w razie potrzeby, konieczne jest dostosowanie diety do współistniejących schorzeń.
Zgodnie z zaleceniami podstawą diety powinny być warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, strączki oraz zdrowe tłuszcze. Zgodnie z zasadami talerza żywieniowego warzywa i owoce powinny stanowić połowę posiłku. Są one bogatym źródłem przeciwzapalnych polifenoli tak istotnych w przypadku endometriozy. Jednocześnie udowodniono, że wraz ze wzrostem spożycia warzyw i owoców spada ryzyko wystąpienia endometriozy. Zaleca się by codziennie jeść minimum 400 g warzyw i owoców (z przewagą warzyw).
Kolejną istotną kwestią jest ilość białka w diecie. Należy unikać stosowania diety o wysokiej zawartości białka i tłuszczu. Zalecana ilość białka to 0,8-1 g/kg mc. Tłuszcze powinny dostarczać 25-30% energii. Powinny to być głównie oleje roślinne, orzechy, pestki, nasiona, awokado i morskie ryby. Należy ograniczyć tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.
W przypadku ryb i owoców morza zaleca się spożywanie od 3 do 6 porcji tygodniowo (1 porcja to ok. 113 g).
Działanie przeciwzapalne wykazuje witamina D, której niedobory są powszechne. Warto skonsultować jej suplementację z lekarzem lub dietetykiem, którzy pomogą dobrać odpowiednią dawkę.
Wsparcie leczenia endometriozy dietą jest jak najbardziej możliwe. Właściwie ułożony i zbilansowany plan żywieniowy może zmniejszyć objawy oraz zapobiec dalszemu postępowi choroby.
Bibliografia:
- Markowska A., Antoszczak M., Markowska J., Huczyński A. The role of selected dietary factors in the development and course of endometriosis. Nutrients, 2023; 15(12), 2773.
- Stromkie-Złomaniec M. ENDOMETRIOZA – Jak dieta może złagodzić dolegliwości bólowe? – materiały szkoleniowe
- https://ncez.pzh.gov.pl/tag/dieta-przeciwzapalna/ – dostęp luty 2024