Zalecenia dietetyczne w uchyłkowatości jelita grubego

 

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że uchyłkowatość jelita grubego jest bardzo częstym zjawiskiem. Dotyczy ona szczególnie osób po 60. roku życia. Szacuje się, że uchyłki jelita występują aż u 50% osób z tej grupy wiekowej. Najczęściej (około 80%) ma przebieg bezobjawowy, jednak może również przebiegać z ostrym stanem zapalnym i mieć poważne konsekwencje zdrowotne – wtedy, mówimy o chorobie uchyłkowej jelit. Dlatego warto znać przyczyny powstawania uchyłków jelita oraz wiedzieć jak im zapobiegać i jak dostosować dietę jeśli już wystąpią.

 

Czym są uchyłki jelita grubego?

Są to drobne (zwykle średnicy 5–10 mm) przepukliny błony śluzowej przez błonę mięśniową okrężnicy i/lub esicy (można je obrazowo porównać do palców rękawiczki). Wynika to, ze zwiększonego ciśnienia i zwolnionego pasażu w jelicie ze względu na zbity i trudny do wydalenia stolec. Powstaje on na skutek nieprawidłowej diety i złych nawyków żywieniowych. Najczęściej są wykrywane przypadkowo podczas profilaktycznych badań endoskopowych (kolonoskopia) lub w trakcie diagnostyki w kierunku innych schorzeń.

 

W postaci objawowej (choroba uchyłkowa okrężnicy) najczęściej występują ból w lewym dolnym kwadrancie brzucha i zmiana rytmu wypróżnień; często wzdęcie i zaparcie albo zaparcie naprzemienne z biegunką.

 

Najczęstszym powikłaniem uchyłkowatości (u około 5% pacjentów) jest ostre zapalenie uchyłka, które przebiega z podwyższoną temperaturą i silnym bólem w lewej, dolnej części brzucha, co jest często wynikiem mikroperforacji i miejscowego zapalenia otrzewnej.

 

W przypadku braku podjęcia leczenia stan zapalny może się rozprzestrzeniać na okoliczne tkanki i prowadzić do groźnych powikłań, takich jak perforacja (pęknięcie) jelita, ropnie w jamie brzusznej lub przetoki. Aby uniknąć powikłań należy jak najszybciej udać się do lekarza.

 

Przyczyny tworzenia się uchyłków

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia uchyłkowatości:

– dieta uboga w błonnik i związane z nią zaparcia,

– otyłość,

– stres,

– niska aktywność fizyczna lub jej brak,

– osłabiona ruchliwość i struktura ścian okrężnicy (utrata elastyczności),

– predyspozycje genetyczne,

– podeszły wiek,

 

Zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju uchyłkowatości jelita obserwuje także u osób palących papierosy, spożywających bardzo duże ilości czerwonego mięsa i alkoholu.

 

Postępowanie dietetyczne w uchyłkowatości jelita grubego

W przypadku uchyłkowatości jelita grubego zalecenia żywieniowe zależne są od postaci choroby. Wszystko zależy od występujących objawów lub ich braku.

 

Uchyłkowatość obezobjawowa Objawowa niepowikłana choroba uchyłkowa Niepowikłane zapalenie uchyłków łagodne i umiarkowane
Typ diety Bogatobłonnikowa – 40-60 g błonnika, ze szczególnym uwzględnieniem błonnika rozpuszczalnego O zawartości błonnika 25-45 g z ograniczeniem błonnika surowego Dieta lekkostrawna z ograniczeniem błonnika
Produkty zbożowe Pełnoziarniste pieczywo i makarony, grube kasze, otręby, płatki owsiane i żytnie, ryż brązowy, Mieszane pieczywo i jasne makarony, grube i drobne kasze, płatki owsiane błyskawiczne, biały ryż, Jasne pieczywo i makarony, drobne kasze, ryż biały lub parboiled
Mięso i ryby Chude rodzaje mięs i ryb,

Ograniczenie  czerwonego mięsa

Chude rodzaje mięs i ryb,

Eliminacja czerwonego mięsa

Chude rodzaje mięs i ryb,

Eliminacja czerwonego mięsa

Nabiał Cały nabiał Chudy nabiał produkty fermentowane (jogurt, kefir) Chudy nabiał i produkty fermentowane (jogurt, kefir)
Warzywa Surowe (jeśli możliwe to ze skórką), gotowane, duszone, pieczone, kiszonki Obrane surowe, gotowane, przetarte, duszone, pieczone, kiszonki

Ograniczenie kapusty, kalafiora, brokułów, cebuli, porów, czosnku

Obrane a następnie gotowane lub duszone

 

Eliminacja kapusty, kalafiora, brokułów, cebuli, porów, rzodkiewek, czosnku

Owoce Surowe ze skórką, suszone, Obrane surowe, przetarte, duszone, suszone, soki Obrane a następnie gotowane lub duszone, soki,

Rezygnacja z owoców suszonych i pestkowych (czereśnie, gruszki, śliwki surowe)

Orzechy, nasiona i pestki Wszystkie w dowolnej formie Masło orzechowe, kleik z siemienia lnianego, w umiarkowanych ilościach pozostałe orzechy i pestki Eliminacja
Strączki Fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, bób, soja, Z umiarem jeśli dobrze tolerowane Eliminacja
Napoje Zalecana rezygnacja z alkoholu, Zalecana rezygnacja z alkoholu i ograniczenie spożycia kofeiny oraz napojów gazowanych,

 

Eliminacja spożycia alkoholu i napojów gazowanych, ograniczenie kawy,
Obróbka termiczna Gotowanie, duszenie, pieczenie, smażenie, grillowanie Gotowanie, duszenie, pieczenie Gotowanie w wodzie lub na parze

 

Wspomniany w tabeli błonnik rozpuszczany znajduje się m.in. w:

  • bananach, śliwkach, gruszkach, jabłkach, brzoskwiniach,
  • marchwi, brokułach, cebuli, ziemniakach, kalarepie, brukselce,
  • strączkach,
  • siemieniu lnianym i nasionach chia,

 

Jeśli zalecana ilość błonnika znacząco różni się od tej aktualnie spożywanej najlepszym rozwiązaniem będzie stopniowe jej zwiększanie. Nagłe zwiększenie ilości błonnika w diecie może powodować wzdęcia oraz gazy co może zniechęcać do stosowania diety. Przewód pokarmowy z czasem zaadaptuje się do większej ilości błonnika.

 

Dodatkowo rozpoczynając stosowanie diety o wysokiej zawartości błonnika należy pamiętać o jednoczesnym zwiększeniu ilości wypijanej wody i płynów w ciągu dnia. Zaleca się by było to około 2 litrów.

 

Podobnie jak w przypadku standardowej diety należy unikać produktów wysoko przetworzonych, tłustych oraz mających w składzie sztuczne barwniki i konserwanty.

 

Wraz ze stosowaniem diety zaleca się regularną aktywność fizyczną dostosowaną do indywidualnych możliwości.

 

Jak zapobiegać uchyłkowatości i nawrotom zapalenia uchyłków?

W pierwszej kolejności należy zadbać o odpowiednią dietę. Powinna być ona zbilansowana, różnorodna oraz dostarczać wszystkich składników odżywczych, mineralnych i witamin. Bardzo ważne jest spożywanie od 25 do 45 g błonnika dziennie. Po epizodzie ostrego niepowikłanego zapalenia uchyłków, nie ma przeciwwskazań do spożywania orzechów, nasion, kukurydzy czy drobnopestkowych owoców (np. maliny, truskawki) co jest często przedmiotem wielu wątpliwości nawet wśród lekarzy (zalecenia ekspertów AGA – American Gastroenterological Association.

 

Pozostałe czynniki zmniejszające ryzyko wystąpienia uchyłków jelita to:

  • regularna aktywność fizyczna,
  • utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja w przypadku nadwagi i otyłości,
  • rezygnacja z palenia oraz picia alkoholu,

 

Ze względu na powszechne występowanie uchyłków jelita w Polsce zdecydowanie warto znać przyczyny ich powstawania oraz czynniki zmniejszające ryzyko ich wystąpienia.

W przypadku jeśli już wystąpiły wiedza na temat odpowiedniego sposobu żywienia pomoże zmniejszyć ewentualne dolegliwości oraz zapobiegać powstania stanu zapalnego i dalszych powikłań.

Jeśli obecna dieta mocno odbiega od tej dedykowanej dla uchyłków koniecznie skontaktuj się z dietetykiem.

 

 

Bibliografia:

  1. Daniluk J. Pacjenci z objawową niepowikłaną chorobą uchyłkową jelita grubego – postępowanie w gabinecie lekarza POZ. Lekarz POZ 2022; 8 (1): 39-47.
  2. Peery AF, Shaukat A, Strate LL. AGA Clinical practice update on medical management of colonic diverticulitis: expert review. Gastroenterology 2021; 160: 906-
  3. Tursi A, Scarpignato C, Strate LL i wsp. Author Correction: Colonic diverticular disease. Nat Rev Dis Primers 2020; 6: 50.